Aktualności:

Bohater

Ostatni akt

5 sierpnia 1864 roku o 9 rano otwarły się bramy cytadeli Aleksandra i na czele ponurej procesji wyszedł z niej kat. Na pobliskich wałach czekała już prosta długa szubienica z pięcioma pętlami. Konna eskorta ubranych w hełmy żandarmów otaczała pięć ciągniętych przez konie drewnianych wozów, które wiozły więźniów. Każdy z nich przykuty był kajdanami do ubranego w brązowy mnisi habit z kapturem ojca kapucyna. Traugutt, nadal ubrany w granatowy trencz, w którym go aresztowano, był pochłonięty ostatnią spowiedzią. Wyrok odczytano na głos. Więźniom zawiązano oczy, ubrano ich w śmiertelne koszule i podprowadzono do szubienicy. Czyjś kobiecy głos krzyknął „Odwagi, bracie!” (1)

Żołnierz niezłomny

Romualda Traugutta ukrywającego się pod nazwiskiem kupca z Galicji – Michała Czarneckiego – wydał w policyjnym śledztwie student Szkoły Głównej Artur Goldman. Dokładnie opisał rysopis Naczelnika Rządu Narodowego: „wzrost średni, głowa duża, cera śniada, włosy czarne, faworyty duże, czarne, połączone z małą brodą; nosił zwykle okulary białe, lat mógł mieć około 33-35” (2) Prawdziwe nazwisko dyktatora znało niespełna dwadzieścia osób. Zaledwie sześciu osobom wolno było go odwiedzać w mieszkaniu.

Romuald Traugutt

Romuald Traugutt (3)

Romuald Traugutt został aresztowany przez zbrojną rosyjską policję w nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 w swojej warszawskiej kwaterze przy dawnej ulicy Smolnej 3 (dziś Aleja Józefa Czapskiego), na uboczu, niedaleko nadwiślańskich krańców Warszawy, co miało znaczenie wobec zakonspirowania władz powstańczych. Został przewieziony na Pawiak (ul. Dzielna 24/26 – dawne, nieistniejące dzisiaj, carskie więzienie nazwane tak od nazwy sąsiedniej ulicy Pawiej), gdzie bezlitośnie go przesłuchiwano. W jego pokoju nie znaleziono nic, co mogłoby go obciążać. Zeznania przesłuchiwanych więźniów były mętne i nawzajem sobie przeczyły. 19 maja 1864 roku został przewieziony do Cytadeli Warszawskiej. Traugutt zdecydował się przyznać do czegokolwiek dopiero wówczas, gdy został formalnie zidentyfikowany przez byłego kolegę z dawnego batalionu; a i wtedy wyłącznie oświadczył, że zorganizował powstanie sam jeden, bez żadnych wspólników, biorąc na swoje barki odpowiedzialność za kierownictwo zrywem narodowowyzwoleńczym.

Akt oskarżenia

Sprawa znalazła się na wokandzie 18 lipca 1864 roku.

„Posiadając już pewne wiadomości o osobach z narodowej organizacji, Komisja stosując wszelkie wysiłki, by doprowadzić zaaresztowanych do przyznania się, osiągnęła ważne odkrycia, dzięki czemu zaaresztowano naczelnika Rządu Narodowego, Romualda Traugutta. W czasie badania zeznali:

  1. Romuald Traugutt, aresztowany pod nazwiskiem Michała Czarneckiego, dymisjowany podpułkownik saperów, katolik, lat 38, żonaty, mający dwie córki (…)”

Traugutt został oddany pod sąd z rozkazu Namiestnika i Głównodowodzącego wojskami Królestwa Polskiego z tego powodu, że przyjął szczególny i wybitny udział w ostatnim buncie, był członkiem tajnego związku znanego pod nazwą Rządu Narodowego i należał do głównych filarów polskiego powstania.

19 lipca 1864 roku Audytoriat Polowy podpisał wyrok śmierci i degradację Traugutta. Został on pozbawiony rangi, orderów, medali oraz praw stanu i skazany na karę śmierci przez powieszenie.

Przywódca Narodu

Romuald Traugutt całkowicie odbiegał od od wszystkich stereotypów polskiego rewolucjonisty. Szczupły, milczący, chłodny, zdyscyplinowany, kompetentny – miał większość zalet, których tak wyraźnie brakowało jego bezpośrednim poprzednikom. Pochodził z rodziny drobnej szlachty na Podlasiu i byl ożeniony z Antoniną Kościuszkówną, krewną Naczelnika z 1974 roku. Do roku 1862 służył jako podpułkownik w armii rosyjskiej i uczestniczył w kampaniach na Węgrzech i na Krymie. Przez pierwsze pięć miesięcy po wybuchu powstania pozostawał całkowicie nieznany, nadal uprawiając ziemię w swoim majątku, ale w maju ostatecznie go przekonano, aby objął dowództwo nad grupą 160 partyzantów w lesie Dziadkowickim w pobliżu Kobrynia. W lipcu 1863 roku przbył do Warszawy. Odtąd jego kariera robiła szybkie postępy. W sierpniu i wrześniu z ramienia Rządu Narodowego odwiedził Europę Zachodnią, uzyskując w Paryżu osobiste audiencje u Napoleona III i francuskiego ministra spraw zagranicznych, a w Brukseli zawierając umowę w sprawie zakupu broni. Gdy wrócił do Warszawy, zamieszkał w Hotelu Saskim i poinformował Rząd Narodowy „czerwonych” o zamiarze uformowania tajnej dyktatury. Wszelka opozycja całkowicie się załamała.

Dyktator Powstania

17 października 1863 Rząd Narodowy zakończył działalność. Od tego czasu wszystkie posunięcia były skoordynowane, a wszystkie decyzje polityczne podejmował osobiście Traugutt. Ze swojego mieszkania przy ul. Smolnej 3 prowadził całą korespondencję i osobiście nadzorował pracę ministerstw. Kierował zespołem ludzi wybitnie zdolnych i silnych. Oczyścił ruch ze wszystkich „prywatnych podżegaczy”. Wpadł też na pomysł opodatkowania obywateli polskich za granicą i zainicjował pożyczkę narodową. Całkowicie zreformował organizację wojska, znosząc wszystkie odrębne i autonomiczne formacje i wprowadzając regularne kadry wojskowe, z podziałem na korpusy, dywizjony, pułki i baterie. Przywrócił do życia ideę pospolitego ruszenia – Levée-en-masse – całej ludności. Wzywał do wprowadzenia w życie dekretu Centralnego Komitetu Narodowego (CKN) o wyzwoleniu chłopów i zarządził wybór w każdej wsi jednego człowieka, który zajmie się wprowadzeniem zmian. Wydał nawet dekret przewidujący wyroki śmierci dla tych właściciel ziemskich, którzy nadal będą pobierać opłaty w zamian za pańszczyznę. Jako pobożny katolik, szczególną uwagę zwracał na sprawy związane z religią i przez dłuższy czas prowadził korespondencję z Watykanem, piętnując dwuznaczną postawę papieża w stosunku do rosyjskiego „barbarzyństwa”. Dzięki niemu Papież Pius IX 24 kwietnia 1864 roku sprzeciwił się krwawej polityce Rosji przeciwko narodowi polskiemu.

„Idea narodowości jest tak potężną i czyni tak wielkie postępy w Europie, że ją nic nie pokona” – te słowa wypowiedział Romuald Traugutt podczas przesłuchania przez rosyjskich śledczych w okrytym ponurą sławą X Pawilonie warszawskiej Cytadeli.

Na chwilę przed śmiercią Romuald Traugutt ucałował krzyż i po założeniu śmiertelnej koszuli wzniósł oczy wysoko do nieba, a później złożył dłonie…

(1) Norman Davis, „Boże igrzysko. Historia Polski”, Wydawnictwo Znak, Kraków 1991

(2) „Traugutt: Dokumenty, listy, wspomnienia, wypisy”, wyd. J. Jarzębowski, Londyn 1970, s. 200

(3) https://pl.wikipedia.org/wiki/Romuald_Traugutt

2015 Szczep im. Romualda Traugutta